Gra Oil City w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN
20 października 2016 roku w Muzeum POLIN odbyło się spotkanie, w czasie którego zaprezentowana została historia początków przemysłu naftowego w austro-węgierskiej Galicji. Kolejnym punktem programu była instruktażowa rozgrywka Oil City – gry wydanej przez Małopolski Instytut Kultury w Krakowie, a po niej nastąpiło tematyczne zwiedzanie wystawy stałej Muzeum, skoncentrowane na punktach związanych z historią przemysłu naftowego w Galicji na przełomie XIX i XX wieku.
Część historyczna spotkania nawiązywała do przełomowych prac w lwowskiej aptece Pod Złotą Gwiazdą, w której na przełomie 1852 i 1853 roku aptekarze Ignacy Łukasiewicz (1822–1882) i Jan Zeh (1817–1897) pracowali nad destylacją ropy naftowej, początkowo do celów farmaceutycznych, a następnie oświetleniowych. Po skonstruowaniu lampy naftowej we współpracy z lwowskim blacharzem Adamem Bratkowskim, Łukasiewicz i Zeh wraz z pryncypałem Piotrem Mikolaschem (1805–1873) zawiązali spółkę o kapitale 2400 złotych reńskich (po 800 złotych reńskich od wspólnika). Niebawem udało im się sprzedać 500 kg nafty i lampy naftowe lwowskiemu szpitalowi, dzięki czemu 31 lipca 1853 doszło w nim do pierwszej nocnej operacji. Chirurg Zaorski usunął wówczas wyrostek robaczkowy Władysławowi Choleckiemu. Wkrótce jednak drogi wspólników się rozeszły. Piotr Mikolasch pozostał w aptece Pod Złotą Gwiazdą. Jan Zeh założył we Lwowie własny sklep z produktami ropopochodnymi, jednak tragedia rodzinna skłoniła go do powrotu do zawodu aptekarza. Na placu boju pozostał Ignacy Łukasiewicz, który swoją działalnością biznesową, społeczną i polityczną zapracował na tytuł „ojca przemysłu naftowego”. Jego dzieło kontynuował Stanisław Szczepanowski (1846–1900), człowiek, który rozpalił „galicyjską gorączkę czarnego złota”.
Być może aptekarze nie dokonaliby tego przełomowego odkrycia tak szybko, gdyby nie kontakt z żydowskimi przedsiębiorcami Abrahamem Schreinerem i Lejbą Stiermanem. Dostrzegli oni potencjał biznesowy w „czarnym złocie” i odwiedzali aptekę Mikolascha z garncami ropy naftowej, którą sprzedawali aptekarzom. Opis żydowskiego udziału w galicyjskim przemyśle naftowym znaleźć można w internetowych artykułach opatrzonych zdjęciami archiwalnymi zatytułowanych Petroleum in Galicia [Ropa naftowa w Galicji] oraz Black Gold [Czarne Złoto] oraz w książce z 2015 roku pt. The Jewish Oil Magnates of Galicia [Żydowscy magnaci naftowi w Galicji].
Na ropie fortuny zrobiło na przełomie XIX i XX wieku wielu przedsiębiorców, jak na przykład prezentowana na wystawie w POLIN rodzina Erdheimów z Borysławia, opisana również w książce Klaudii Erdheim Już od dawna niekoszernie. Historia pewnej rodziny (Siedlce 2015). Dzięki złożom ropy naftowej i wosku ziemnego w okolicy Borysławia i Drohobycza Mojżesz Hersz, głowa rodziny, dorobił się kopalni, rafinerii i browaru, a następnie wyprawił czterech synów na studia do Wiednia. W Muzeum POLIN poznać można również postać wybitego malarza Maurycego Gottlieba (1856–1879), którego ojciec był właścicielem rafinerii w Galicji.
W galicyjskim przemyśle naftowym pracę znalazło tysiące robotników. Warunki ich pracy były wyjątkowo ciężkie – mówiono wówczas nawet o „galicyjskim piekle”. Opisał je między innymi Saul Raphael Landau (1870–1943) – pochodzący z Krakowa działacz syjonistyczny i autor publikacji Unter jüdischen Proletarien (Wien 1898). Jego biografia w języku niemieckim dostępna jest również na portalu Deutsche Biographie. Dzieło Landaua o warunkach pracy żydowskiego proletariatu w Galicji i Rosji doczekało się w 2010 roku przedruku (Unter Jüdischen Proletariern: Reiseschilderungen aus Ostgalizien und Russland, nakładem Nabu Press).
Na wystawie w POLIN zobaczyć można wizerunek borysławskiego łebaka (zbieracza ropy naftowej), autorstwa wybitnego grafika i ilustratora Ephraima Mosesa (Maurycego Liliena) (1874–1925):
W spotkaniu uczestniczyły przedstawicielki zespołu Muzeum POLIN oraz reprezentanci firmy Orlen Upstream. Prezentację historyczną oraz rozgrywkę instruktażową przeprowadził Sebastian Wacięga –współtwórca gry Oil City – galicyjska gorączka czarnego złota – a po ekspozycji oprowadzała Anna Kraus.
fot. S. Wacięga, MIK, CC BY SA 3.0
fot. S. Wacięga, MIK, CC BY SA 3.0
fot. S. Wacięga, MIK, CC BY SA 3.0